Schuld van de ouders?
Boek ‘The Nurture Assumption’ - Judith Rich Harris
Verbanden
Enige tijd geleden werd bij een onderzoek naar kinderen met de diagnose ADHD een verband gevonden tussen het feit dat zij waren opgenomen in een dagcentrum en het feit dat zij uit probleemgezinnen afkomstig waren.
Het viel me op dat dit verband in de media met veel bombarie gebracht werd als een oorzakelijk verband, terwijl het dat natuurlijk helemaal niet hoeft te zijn! Overal hoorde je opeens ‘probleemgezin veroorzaakt ADHD bij het kind!’; ‘slecht ouderschap leidt ertoe dat kind opgenomen moet worden in een dagcentrum!’. In de wetenschappelijke publicatie over het onderzoek was echter alleen een verband geconstateerd, er was geen sprake van een oorzakelijk verband.
In een bepaalde periode werden er in een land veel meer ooievaars gezien dan in de jaren ervoor en erna. In diezelfde periode werden er ook opvallend veel meer kinderen geboren dan anders. Statistisch gezien is er nu dus een verband tussen ‘meer ooievaars’ en ‘meer baby's’. Als je hier echter een oorzakelijk verband in ziet, is bij deze het bewijs geleverd dat de kindertjes door de ooievaar worden gebracht. (Of andersom natuurlijk.)
Het is niet wetenschappelijk om in ieder verband een oorzakelijk verband te zien. Bij sommige wetenschappelijke onderzoeken treedt deze vergissing jammer genoeg wel op. Dat heeft erg vervelende consequenties voor de maatschappelijke houding t.o.v. veel onderzoek, ook omdat dat soort verbanden dan ongenuanceerd in de media belanden. Door dit soort berichtgeving hebben niet-wetenschappers misschien ook aangeleerd om overal waar een verband wordt gevonden te denken dat het een oorzakelijk verband moet zijn.
Boek ‘The Nurture Assumption’
In 1998 is het boek ‘The nurture assumption: Why Children Turn Out the Way They Do’ gepubliceerd, geschreven door Judith Rich Harris, gebaseerd op eerdere wetenschappelijke publicaties van haar. Het is in het Nederlands uitgebracht als ‘Het misverstand opvoeding’. Ik las het in juni 1999 en was erg onder de indruk.
Nature versus Nurture
Harris deed vooral onderzoek naar de ‘nature-nurture-discussie’ die vele jaren heeft gewoed in wetenschappelijke kringen; de strijd tussen aanhangers van twee mogelijke antwoorden op de vraag: hoe ontstaat de ‘persoonlijkheid’?
Antwoord 1: door ‘nature’: De ontwikkeling van de persoonlijkheid wordt veroorzaakt door erfelijke aanleg, toeval en eventueel de omstandigheden tijdens de zwangerschap (bijvoorbeeld een moeder die rookte tijdens de zwangerschap) en tijdens de bevalling (bijv. licht hersenletsel door zuurstofgebrek door heel zware bevalling e.d.).
Antwoord 2: door ‘nurture’: De ontwikkeling van de persoonlijkheid wordt veroorzaakt door omgevingsfactoren, zoals ouders, school, de maatschappij, sociaal-economische omstandigheden, vrienden, etc.
Beide antwoorden kennen vurige aanhangers die het antwoord van de ander onzin vinden. Gelukkig zijn er ook altijd nog verstandige mensen die vinden dat waarschijnlijk allebei de antwoorden een beetje waar zijn.
(zoals ik :-) hihi!)
Harris komt tot de conclusie dat beide oorzaken een grote invloed hebben op de ontwikkeling van de persoonlijkheid, maar ‘nature’ toch wel wat sterker dan ‘nurture’.
Verkeerde uitgangspunten, twijfelachtige conclusies
Het onderzoek van Harris is bestond vooral zeer grootschalig vergelijkend literatuuronderzoek, waarbij ze van allerlei invloedrijke wetenschappelijke onderzoeken laat zien dat de methode van onderzoek of de vooronderstellingen/uitgangspunten niet deugden, zodat de conclusies die er uit volgden ook zeer twijfelachtig zijn. Deze onderzoeken zouden dus niet zo'n grote rol mogen spelen in onze gezamenlijke overtuigingen over het ontstaan van de persoonlijkheid. Dit soort overtuigingen zijn dan vaak weer het uitgangspunt voor een nieuw onderzoek, waar dan dus vanzelf ook weer twijfelachtige conclusies uit voortkomen, etc.
Eén van de fouten die J. Rich Harris veel tegenkwam in de onderzoeken, was: de gevonden verbanden interpreteren als oorzakelijke verbanden, terwijl daar onvoldoende aanleiding voor was.
Soms wordt er bijvoorbeeld een sterk verband gevonden tussen ouders met probleem X en kinderen met datzelfde probleem X. Er kan dan de verkeerde conclusie getrokken worden dat de oorzaak voor probleem X bij een kind de opvoeding door een ouder met probleem X is. De oorzaak kan echter ook heel anders zijn: het zou bijvoorbeeld kunnen dat probleem X erfelijk bepaald is, en dat zowel de ouder als het kind de genen hebben. De ouder heeft dan geen enkele invloed op de ontwikkeling van probleem X bij het kind, wat voor manier van opvoeden er ook plaatsvindt.
‘Omgeving’ is niet hetzelfde als ‘ouders’
Bovendien doet ze uit de doeken dat in de sociale wetenschappen langzaam maar zeker het ‘nurture’-antwoord ‘omgevingsfactoren’ is gereduceerd tot ‘ouders’. Waar allerlei verschillende factoren onderzocht hadden kunnen worden om een bepaald aspect van de persoonlijkheid te verklaren, werd in een onderzoek vrijwel steeds alle aandacht gericht op de opvoeding door de ouders, en een verwaarloosbaar deel van de verklaring werd gezocht in overige omgevingsfactoren. Veel sociale wetenschappers gaan er kortom steeds simpelweg van uit dat de ouders een ontzettend grote invloed hebben op de ontwikkeling van de persoonlijkheid van hun kind, en dat alle prettige karaktertrekken en alle problemen en psychische stoornissen rechtstreeks veroorzaakt zijn door de opvoeding van het kind door de ouders.
Volgens de vele onderzoeken die zij aanhaalt is dat pertinent niet waar: voor zover de omgevingsfactoren invloed hebben op iemands persoonlijkheid, is die invloed meestal vrijwel volledig terug te voeren op (het contact met) de leeftijdgenoten die iemand als kind in haar/zijn omgeving had.
Groepssocialisatie door de peer group
'Peer' is Engels voor 'gelijke'. Mensen (inclusief kinderen) identificeren zich met de groep mensen die zij als gelijkwaardig aan zichzelf zien (hun peers ofwel peer group), en leren gedrag van mensen die zij als net iets verder gevorderd dan zichzelf beschouwen. Voor kinderen zijn dat niet de volwassenen om hen heen maar de leeftijdgenoten en de kinderen die net iets ouder zijn dan zijzelf: kinderen uit de buurt, kinderen van school, kinderen van de hobbyclub, vriendinnetjes, vriendjes, zusjes, broertjes, nichtjes, neefjes. Deze groep leeftijdgenoten is de peer group: de groep waar het kind bij ‘afkijkt’. De kinderen passen hun gedrag aan aan het gedrag van de peer group, proberen dat gedrag te imiteren, en ontwikkelen zo hun persoonlijkheid. Dit proces wordt groeps-socialisatie genoemd.
De ouders kunnen dit proces nauwelijks beïnvloeden. Zo gebeurt het regelmatig dat ouders hun kinderen willen leren niet in traditionele man-vrouw-verhoudingen te denken, en er ook van overtuigd zijn hierin zelf het goede voorbeeld te geven, maar toch ‘betrappen’ ze hun kinderen op een dag bij het ‘vadertje-en-moedertje-spelen’: het meisje speelt ‘moeder’, ze zwaait ‘vader’ uit als hij 's ochtends naar zijn werk gaat, en vervolgens stofzuigt ze het huis en kookt eten, waarna manlief thuiskomt en achter de krant gaat zitten......
Ouders, weest niet bevreesd: deze kinderen zien niet ergens in uw onderbewustzijn een behoefte de zaken toch wat traditioneler aan te pakken, en kopiëren niet uw diepste wens, maar doen simpelweg de spelletjes na die ze andere kinderen hebben zien doen, en die andere kinderen hebben het weer van andere kinderen vóór hen, en zo verder en zo voort. Het betekent ook niet dat de kinderen liever zouden hebben dat u zo traditioneel zou leven, of dat ze dat zelf later zullen gaan doen.
Een citaat uit het boek:
Mensen zijn primaten en primaten leven in groepen. Evolutionair gezien zitten kinderen niet zo in elkaar dat ze hun ouders proberen te imiteren, in plaats daarvan kijken ze naar de leden van de groep waar ze zich in bevinden. Ze willen geaccepteerd worden door de andere kinderen om hen heen.
Volgens Harris is de invloed op de persoonlijkheid dus ongeveer als volgt:
60% aangeboren
30% ‘peer-group’
10% overige omgevingsfactoren, zoals sociale klasse, school, ouders, andere familieleden, voeding, milieuvervuiling, kinderziekten, maatschappelijke omstandigheden zoals rijkdom/armoede en oorlog/vrede, etc.
Verder lezen
- Op Wikipedia staat een artikel over The Nurture Assumption.
- Op 24 januari 1999 was de uitzending van het wetenschappelijk tv-programma Noorderlicht (VPRO) gewijd aan dit onderzoek. Ik weet niet of dit nog opnieuw te bekijken is ergens.
- Recensie van The nurture assumption in De Volkskrant.
- Interessante recensie van een ander boek van Harris, een vervolg op The nurture assumption.
- De website van Judith Rich Harris.
