Het zijn net mensen - Beelden uit het Midden-Oosten

Proloog:

Beelden in de media hangen voornamelijk af van beeld dat journalisten willen zien, en dat hangt af van het beeld dat de journalisten van te voren al hebben, door de media. Dus worden de beelden steeds gekopieerd.

Voorbeeld: 1998 - Irak, Bagdad, Fardoesplein: CNN - Beeld van Saddam Hussein wordt omver getrokken door een mensenmenigte. Al-Jazeera - Amerikaanse soldaten gooien Amerikaanse vlag over het beeld van Saddam Hussein, het plein is verder vrijwel leeg.

Hoofdstuk 1

Hoe komt een verslaggever aan nieuws? Van de redactie in eigen land. En die hebben het van de persbureaus, bijv. Reuters, Agence France Presse (AFP) of Associated Press (AP), en die hebben het van de tipgevers van over de hele wereld. De redactie in Hilversum volgt de nieuwsstroom van Reuters, en belt de verslaggever die het dichtst bij zit, zodat die erop af kan, en bij de public relations-afdeling van de overheid of andere organisatie waar het nieuwtje plaatsvindt een verhaal kan ophalen, inclusief in scène gezette 'visueel sterke' taferelen voor de fotografen.

"als ze in Hilversum eerder en beter wisten wat er in mijn gebied gebeurde dan ikzelf, wat was dan mijn rol? Presenteren. Dat was de eerste taak van iedere correspondent."

Hoofdstuk 2

Joris had zich nooit echt iets kunnen voorstellen bij armoede, maar beseft zich dat je het op jezelf moet betrekken. "Neem het kind om wie je heel veel geeft, een zoon of dochter, neefje, zusje, buurmeisje... Haal je een moment voor de geest waarop dat kind zich bezeerde. Neem het machteloze gevoel dat je toen had en maak het groter: ze heeft echt veel pijn, de aandoening is dodelijk en ze crepeert in haar bedje, gilt het uit omdat ze niet begrijpt wat er gebeurt.

Stel je dan voor dat een halve kilometer verder een ziekenhuis staat waar ze haar kunnen redden. Alleen, je kunt het niet betalen."

Hoofdstuk 3

Mensenrechtenactivisten in dictaturen ontvangen salaris van westerse overheden. Wetenschappers die je als deskundigen kunt aanhalen worden gescreend door de geheime dienst en hebben er veel belang bij geciteerd te worden door westerse media, om toegang te krijgen tot westerse congressen met hoge dagvergoeding en veel contacten. Kortom: zelfs bij mensen bij wie je 'objectieve' uitspraken denkt te kunnen halen spelen allerlei belangen mee die hun uitspraken vormen.

Hoofdstuk 4

Journalistiek is niet mogelijk in een dictatuur. De journalistieke methodes werken niet als een soort gereedschapsset die je overal ter wereld tevoorschijn kunt halen.

"Jij werkt in een democratie (...) en in zo'n systeem je heb je allerlei instrumenten om jouw indrukken bij de nul komma nul nul nul een procent van de mensen die je spreekt, breder te trekken, te plaatsen. Mensen in jouw land durven met jou te praten. Ze durven met elkaar te praten, en hun media zijn vrij. Er zijn opiniepeilingen, kijkcijfers, verkiezingsuitslagen. (...) Bij jullie roepen oppositiepartijen, actiegroepen of journalisten de leider ter verantwoording, en dan moet de leider zich verdedigen. Bij mij stuurt de leider een knokploeg. Kennis is macht, dictators proberen alle macht te verzamelen en dus zullen ze alles doen om informatie weg te houden bij hun onderdanen."

"Je hoort wel: het systeem is corrupt. Maar het gaat verder: het systeem ìs corruptie. Je laat tien mensen heel weinig doen voor een veel te laag salaris, zodat ze te weinig hebben om van te leven, maar te veel om in opstand te komen. Zo houd je ze medplichtig en kwetsbaar, en dus onder controle."

"Dictatuur is een wezenlijk ander systeem, maar dat wordt aan het zicht onttrokken doordat westerse media en wetenschappers over dictaturen schrijven als over democratieën. De dictator van Egypte wordt 'president' genoemd, ook al heeft hij zijn baan geërfd van zijn voorganger, die hem op zijn beurt heeft geërfd van zijn voorganger, die met geweld de macht heeft gegrepen. Deze dictator leidt de 'Nationaal-Democratische Partij', die decmocratisch noch een partij is. Egyptenaren gaan regelmatig naar de stembus, maar zijn dat 'verkiezingen' als je geen partijen mag oprichten, geen vrije campagne voeren, geen toegang hebt tot de staatsmedia en onder toezicht moet stemmen - waarna alsnog zwaar wordt gefraudeerd?"

Hoofdstuk 5

Ik kon mijn collega's niet verwijten dat ze een verkeerd beeld hadden van 'de Arabische wereld', "want ze baseerden hun beeld deels op mijn werk. In twee jaar had ik wel tien keer de voorpagina gehaald, honderd artikelen geschreven en zeker tweehonderd gesprekken met de radio gedaan. maar de dictatuur was vrijwel alleen in bijzinnen langsgekomen, en omwille van de begrijpelijkheid was ik 'president' blijven schrijven en niet 'roverhoofdman', 'parlement' en niet 'applausmachine', 'commentator' en niet 'ophitser' of 'slijmerd'."

Hoofdstuk 6

Ook journalistiek wordt beheerst door concurrentie: zowel tussen journalisten van dezelfde organisatie (krant, radio-station, etc.) als door verschillende kranten etc. Daarom kun je als journalist nooit zeggen: 'ik zou het niet weten, en ik kàn het ook niet weten, want dit is een dictatuur'.

In Palestina/Israël zijn berichten in de media geen 'vensters op het conflict', maar de podia waarop dat conflict wordt uitgevochten. Een media-oorlog is geen oorlog tussen de media over hoe men de werkelijkheid in beeld wil brengen, maar het is een oorlog die voor een groot deel via de media wordt uitgevochten, met enorme pr-budgetten en pr-apparaten van de verschillende partijen.

"Prominenten in het Westen noemen de aanslagen van 11 september vaak 'een frontale aanval op de westerse beschaving'. Maar wie kijkt naar Bin Ladens verhaal, ziet dat hij zijn programma juist presenteert als zelfverdediging. En het Westen - of beter Amerika - mocht een dreun hebben gekregen, Al-Qaida's pijlen zijn gericht op het Saudische koningshuis, het regime in Cairo en de andere Arabische dictators. Volgens Bin Laden zit de islamitishce wereld in een burgeroorlog, Amerika steunt in die oorlog zijn tegenstander en daarom kreeg Amerika een klap. Maar Al-Qaida wil niet de baas worden in New York of Londen. Mekka, dat is de hoofdprijs.

Een deel van Bin Ladens boodschap bleef vrijwel buiten de westerse nieuwsstroom, en zo hoorden maar weinig westerlingen alle motieven van hun vijand. Er kwam in het Westen geen debat over de steun aan dictators, en prominenten bleven moslims in de islamitische wereld oproepen om de 'discussie over hun geloof' aan te gaan."

Aanvulling hierop, hoofdstuk 14, pagina 209

"En dan Osama Bin Laden. Hoeveel westerse kijkers wisten dat hij jarenlang door de CIA was getraind en bewapend? (...) in 1979 was de Sovjet-Unie Afghanistan binnengevallen om het instortende communistische regime te helpen. De CIA rook zijn kans en zette met Saudi-Arabië en Pakistan de Mujahideen op, jihadstrijders. Zij gingen een guerrilla voeren tegen de Russen en één van hen was Osama bin Laden. De mujahideen wonnen, waarna sommige gingen vechten tegen het regime in Egypte, en andere zich mengden in de Algerijnse burgeroorlog. Toen Saddam Koeweit binnenviel, bood Bin Laden aan met zijn strijders hem te verjagen. Maar de Golfstaten riepen liever Amerikaanse hulp in en dat was voor Bin Laden het definitieve bewijs dat de regimes enkel uit waren op zelfbehoud, zelfs als ze daarvoor de westerse machten moesten inroepen die de problemen in de islamitische wereld juist hadden veroorzaakt. Bin Laden verlegde zijn doel, dat liep uit op de aanslagen van 11 september, die de rechtvaardiging vormden voor de invasie van Irak en zo was de cirkel rond."

Hoofdstuk 9

Israël - Friezen (blz. 145)

Vergelijk het met Amerikanen met Friese voorouders: als die opeens vervolgd zouden worden en er een genocide zou plaatsvinden, en er vervolgens besloten wordt dat de overlevende mensen met Friese voorouders zich kunnen vestigen in Friesland en een groot gebied eromheen: de nieuwe staat Frisia. Dit met veel steun van regeringen van machtige landen (o.a. Amerika) en de VN. De bewoners van die streek, Nederlanders, die nooit problemen met Friezen gehad hebben en ze ook nooit gediscrimineerd hebben, worden met geweld verdreven. "Maar in de internationale publieke opinie overheerst het medelijden met de Friezen." Ze pikken dit niet en komen in opstand, er komt oorlog die de Friezen met Amerikaanse hulp winnen, en een nog groter deel van Nederland valt in Friese handen. Ze wonen nu in bezette gebieden, de mooiste stukken worden geconfisqueerd voor Friese nederzettingen, en komen speciale wegen van de nederzettingen naar Frisia waar alleen Friezen gebruik van mogen maken. Alle protest van de Nederlanders wordt door de hele wereld veroordeeld: de Friezen hebben een genocide meegemaakt, en hebben recht op hun eigen land. "Dan komt er een vredesproces en krijgt Nederland Limburg, een stukje Brabant en een Zeeuws eiland aangeboden. Die brokjes mogen geen Nederland heten, Nederland mag geen leger hebben en alle grenzen worden bewaakt door Friese troepen."

Palestijnse autoriteiten

"Arafat had zich (...) door Israël en het Westen laten aanwijzen tot 'exclusieve vertegenwoordiger van het Palestijnse volk’, ten koste van democratisch gezinde leiders uit de eerste intifadah. Europa, Amerika en Israël hadden hem jarenlang geholpen met de opbouw van een ‘veiligheidsapparaat’ (het woord alleen al), waarmee hij andere coaches buitenspel kon zetten."

De 'Palestijnse autoriteiten' zijn geen democratische autoriteit, maar een dictatuur. De dictatuur heeft er zelf geen belang bij om werkelijk 'vrede' te bereiken, want dan is het gedaan met de dictatoriale macht. Daarom doen de 'Palestijnse autoriteiten' niks aan goede heldere verhalen in de media, en 'wint' Israël de media-oorlog.

"Het falende mediabeleid was een rechtstreeks gevolg van de autoritaire opzet van de Palestijnse Autoriteiten."

"Onze woordvoerders zijn niet bezig met een effectief mediabeleid, gaven Palestijnen buiten de Autoriteiten tandenknarsend toe, maar met het behagen van de Leider. Als beloning studeren hun kinderen op staatskosten aan de beste Amerikaanse universiteiten, gaat hun familie naar de beste ziekenhuizen, genieten ze allerlei privileges en worden ze wereldberoemd. Al die dingen zijn ze kwijt als ze het te goed doen, en een bedreiging gaan vormen voor de Leider. In de top van de Palestijnse Autoriteiten telde niet talent, maar loyaliteit.

Ik had er dus net als bij de Arabieren weer langs gekeken. De Palestijnen hadden een dictatuur! De onderdrukking was niet zo erg als bij de buren maar de Leider en zijn getrouwen stonden boven de wet en waren primair uit op zelfbehoud."

"Het was allemaal logisch, en ik begreep weer beter waarom Israël en westerse regeringen, alle retoriek ten spijt, graag zakendoen met dictators: één sterke man is eenvoudiger te controleren* en klem te zetten dan een democratisch gekozen leider. En als zo'n dictator het in een mediaoorlog tegen je opneemt, stuurt hij niet zijn beste mensen het veld in." (Luyendijk gebruikt dit woord vaker op deze manier, hij bedoelt: 'beheersen'. Anglicisme.)

Hoofdstuk 14

(...) "de instabiliteit van Irak: het land bestaat immers uit drie bevolkingsgroepen die weinig gemeen hebben; Koerden in het noorden, soennieten in het centrum en sjiieten in het zuiden. Maar zelden werden vervolgens de vijf zinnen uitleg gegeven hoe dit was gekomen: tot het einde van de Eerste Wereldoorlog waren de gebieden afzonderlijke provincies geweest van een Turks koloniaal rijk. Toen werden ze door Groot-Brittannië veroverd en samengevoegd tot het huidige Irak: alsof je Polen, Noord-Duitsers en Groningers bij elkaar gooit en zegt: voortaan zijn jullie een land. Dat was een recept voor instabiliteit, en zo hadden de Britten het bedoeld. Een instabiel Irak bleef afhankelijk van Britse hulp en bescherming en zou doen wat Londen wilde. Zoals de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger in zijn standaardwerk Diplomacy nuchter schrijft: 'De grenzen in het Midden-Oosten zijn getrokken door buitenlandse, hoofdzakelijk Europese, machten met als doel de heerschappij over de regio te vergemakkelijken.' Daarom zijn die grenzen in de Arabische wereld zo recht als een streep: ze zijn getrokken met een liniaal, door westerse regeringen, en die hadden niet het belang van de lokale bevolking voor ogen."